काठमाडौ- कोटेश्वर बस्दै आएका सिरहाका सुरेशकुमार यादवको भान्सामा ग्यास रित्तिएको तीन दिन भयो । ‘घरमा दुई वटा सिलिन्डर छन् । नेपाल ग्यास रित्तिएको साता दिन बित्यो,’ उनले भने, ‘त्यसपछि, सगर रित्तिएको तीन दिन भयो । ग्यास लिन गयो अहिले छैन, एक सातापछि आउनु भन्छन् ।’
यादवसँग रहेका दुइटै सिलिन्डर पूर्ण रूपमा रित्तिएको तीन दिन बित्यो । ‘त्यस यता, राइस कुकरबाट खाना पकाएर खाइरहेको छु,’ उनले भने, ‘बिक्रेतासँग ग्यास लिन जाँदा अहिले छैन । पछि आउनुहोस भन्छन् ।’ कोटेश्वरमा रहेका तीन वटा डिलरमा दिनकै गएर बुझे पनि ग्यास आइ नसकेको र रोलक्रमअनुसार आउँछ भनेर सान्त्वना दिएर फर्काउने गरेको यादवले सुनाए ।
रामेछाप स्थायी घर भइ काठमाडौं, धोबीधारा बस्ने कुमार ढुंगेल खाना पकाउने ग्यास लिन स्थानीय बिक्रेता समक्ष पुगे । सगर ग्यासको सिलिन्डर बोकेर पुगेका ढुंगेललाई बिक्रेताले नाम लेखाएर फर्काइदिए । उनलाई बिक्रेताले भने, ‘नाम लेखाएर जानुहोस् । एक सातापछि ग्यास लिन आउनुहोस् । अहिले तपाईंभन्दा अघि धेरै जनाले नाम लेखाउनु भएको छ । पहिला उहाँहरूलाई दिनुपर्छ ।’
‘धन्न वि.सं. २०७२ सालको नाकाबन्दीको समयमा दुई वटा सिलिन्डर जोहो गरेको थिएँ,’ ढुंगेलले रातोपाटीसँग भने, ‘नत्र अहिले समस्या हुने रहेछ । यो रित्तिए पनि घरमा अर्को सिलिन्डरबाट भान्सा चलिरहेको छ ।’ बिक्रेताहरू पुराना सिलिन्डर भर्नुभन्दा नयाँ सिलिन्डर लग्न भन्ने गरेको र नयाँ सिलिन्डर किन्न आफूसँग रकम नभएको ढुंगेलको भनाइ छ ।
प्रत्येक पटक ग्यास बुझ्न पुग्दा प्रतिसिलिन्डर ५ हजारका दरले नयाँ सिलिन्डर किन्न बिक्रेताहरूले अफर दिने उनको गुनासो छ । ‘चलाइरहेको सिलिन्डर साट्न ग्यास नहुने । तर, त्यही ब्राण्डको नयाँ सिलिन्डर भर्न कसरी ग्यास हुन्छ ?’ ढुंगेल प्रश्न गर्छन्, ‘भान्साको सिलिन्डर रित्तिएपछि के गर्ने ? कसरी खाना पकाउने ?’ यसअनुसार अहिले बजारमा भरिएको प्रतिसिलिन्डर ग्यासको मूल्य ५ हजार रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको देखिन्छ । जबकि ग्याससहितको नयाँ सिलिन्डरको खरिद मूल्य १६ सय ग्यास र ३ हजार सिलिन्डर गरेर कूल ४६ सय रुपैयाँ आसपास पर्ने नेपाल एलपी ग्यास उत्पादक संघ बताउँछ ।
यसै गरी, दोलखा घर भई पुतलीसडकमा भोजनालय सञ्चालन गरिरहेका सविन कार्कीले समेत रित्तिएको सिलिन्डर भर्न सकेका छैनन् । मझौला स्तरको रेष्टुँरा सञ्चालन गरिरहेका कार्कीको भोजनालयमा तीन वटा सिलिन्डर छन् । ‘एउटा सिलिन्डरले ३ दिन पुग्छ,’ उनले भने, ‘१२ दिनमा तीन वटै सिलिन्डर रित्तियो ।’
‘नियमित रूपमा ग्यास लिने बिक्रेतासमक्ष पुगेर सिलिन्डर रित्तिएको सुनाए,’ कार्कीले रातोपाटीसँग भने, ‘बिक्रेताले ग्यास नपाउने कुरा सुनाए र नयाँ सिलिन्डर किने दिन सक्ने बताए ।’ त्यसपछि, प्रतिसिलिन्डर ५ हजारका दरले कूल १५ हजार रुपैयाँमा तीन वटा नयाँ सिलिन्डर किनेको कार्की सुनाउँछन् । तर, त्यसरी किनिएको सिलिन्डरको ‘सेफ्टी सिल’ तोडिएको छ ।
‘सेफ्टी सिल’ तोडिएको बारे सोधपुछ गर्दा मौज्दात राखेको भन्दै प्रहरीले दुःख दिने गरेको र त्यसबाट बच्न यसो गरेको जानकारी दिएको कार्कीले उल्लेख गरे । ‘यसरी सिल तोडेर नराखे तपाईंहरूजस्ता रेष्टुँरा सञ्चालकको व्यवसाय कसरी चल्छ भनेर उल्टै प्रश्न गरे,’ कार्कीले भने, ‘ऋण लिएर लाखौं लगानीसहित खोलेको सानो भोजनालय सञ्चालन नगरेर सुख छैन । त्यसैले सिल तोडिएको पनि ग्यास किने ।’
एलपी ग्यास उद्योग संघका अध्यक्ष कुश मल्ली बजारमा खाना पकाउने एलपी ग्यासको अभाव भएको स्वीकार्छन् । भन्छन्, ‘चैत ५ देखि १५ गतेसम्म ग्यास आयातमा समस्या भयो । त्यसको प्रभाव अहिले बजारमा देखिइरहेको छ ।’ खास गरी पेट्रोलियम र एलपी ग्यास व्यवसायीले चैतमा ढुवानी कमिशन बढाउन माग राख्दै आपूर्तिमा समस्या सिर्जना गरेका थिए । सोही कारण यतिबेला बजारमा ग्यासको आपूर्ति व्यवस्थामा चाप परेको छ ।
सामान्य अवस्थामा नेपालभर दैनिक १ लाख वटा सिलिन्डर ग्यास खपत हुन्छ । यसका लागि डेढ करोड ग्यास सिलिन्डर बजारमा छन् । यस्तै, दैनिक ८० बुलेट हाराहारी ग्यास भारतबाट नेपालतर्फ भित्रिन्छन् । एउटा बुलेटमा १२ सय ५० वटा सिलिन्डर भरिने ग्यास बोकिएको हुन्छ । लगातार १५ दिनसम्म ग्यास आपूर्ति बिग्रँदा अहिलेसम्म बजारमा चाप परेको मल्ली बताउँछन् ।
यस्तै, संघका निवर्तमान अध्यक्ष गोकुल भण्डारी अबको एक सातासम्ममा ग्यास आपूर्ति सामान्य अवस्थामा फर्किसक्ने बताउँछन् । उनका अनुसार करिब १५ दिन सम्ममा बिग्रेको बजार व्यवस्था अहिले सामान्य अवस्थामा फर्किने क्रममा छ । यो पूर्ण रूपमा लयमा फर्कन थप साता दिन लाग्ने र त्यसपछि सामान्य बन्ने भण्डारीको भनाइ छ । गर्मी यामलाई ग्यासको अफसिजन समेत भनिन्छ । जाडो यामको तुलनामा गर्मी याममा ग्यासको खपत कम हुने गरेको संघको भनाइ छ ।
‘जाडो याममा चिया, सुप खाइरहनुपर्ने तथा नुहाउँदा गिजर तताइ रहनु पर्नाले ग्यास खपत बढी हुन्छ,’ भण्डारीले भने, ‘तर, गर्मी याममा यी सबै खर्च कट्छन् र ग्यास कम खपत हुन्छ ।’ त्यसैले अबको एक साता सम्ममा बजारको आपूर्ति व्यवस्था सामान्य बन्ने उनको भनाइ छ ।
नेपाल आयल निगमका प्रवक्ता विनीमणि उपाध्याय चैतमा व्यवसायीले ग्यास नउठाउँदा आपूर्ति व्यवस्थामा समस्या आएको जानकारी दिए । उनले व्यवसायीले नउठाउँदा गत महिनामा ३७ हजार मेट्रिक टन मात्रै एलपी ग्यास आयात भएकाले आपूर्तिमा चाप परेको बताए । नेपालमा मासिक औसतमा ४५ हजार मेट्रिक टन ग्यास आयात हुन्छ । गत महिनाको चाप धान्न निगमले हाल दैनिक १२० देखि १३५ बुलेट ग्यास आयात गरिरहेको उपाध्यायको भनाइ छ । यसअघि, निगमले दैनिक औसतमा ८० बुलेट ग्यास आयात गर्थ्यो ।
